Układ
przestrzenny dwudziestowiecznych cmentarzy wojennych odzwierciedla towarzyszący
wojsku porządek kulturowy. Zuniformizowane nagrobki, tak jak stojący na zbiórce
żołnierze, ciągną się długimi, jednakowymi szeregami, z odległości kilkunastu
metrów zanikają ich cechy indywidualne, rysy twarzy czy wyryte na płytach
imiona i nazwiska. W przypadku żołnierzy anonimowość jest zwiastunem siły
płynącej z liczebności, współpracy i dyscypliny, na polach grobowych poświadcza
o najważniejszej, dowiedzionej bohaterską śmiercią cnocie
żołnierza-patrioty: motywowanej
przekonaniami i krzepionej odwagą świadomej decyzji o wyrzeczeniu się, w imię
obrony ojczyzny i jej bezbronnych, cywilnych mieszkańców, prawa do
podmiotowości w jej najbardziej naturalnej formie – troski o własne życie.
Wstępując w szeregi, żołnierze częściowo zrzekają się swojego „ja” – i stan ten
trwa dalej po ich heroicznej śmierci.
Głównym celem proponowanego projektu cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte jest, obok zapewnienia doczesnym szczątkom bohaterów godnego ich pamięci miejsca spoczynku, wyrażenie zasygnalizowanych powyżej, szczególnych cech wojskowej nekropolii. Lecz autorzy pokusili się o jeszcze jedną rzecz – o przywrócenie poległym członkom załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej ich indywidualności, pokreślenie, że w równej mierze co żołnierzami, byli obywatelami, a przede wszystkim, ludźmi.
O wymowie cmentarza decydują jego dwa kluczowe elementy – miejsce odnalezienia, w 2019 roku, szczątków obrońców, przekształcone w symboliczny grób zbiorowy 24 poległych żołnierzy polskich, oraz pole grobowe – ostateczne miejsce złożenia prochów części z nich.
Symboliczny grób zbiorowy przemawia symboliką zaczerpniętą z kanonu wojskowej architektury cmentarnej. Kwatery uformowane w szyk w płycie z surowego, szlachetnego kamienia nie pozostawiają wątpliwości, że to pomniki żołnierzy-bohaterów, o czym dodatkowo zaświadcza spoczywające u ich stóp odznaczenie poświęcone cnocie wojennej, krzyż Virtuti Militari. Część kwater przykrywają płyty z nazwiskami poległych – to symboliczne groby tych, których ciał dotąd nie odnaleziono. Inne są puste – szczątki obrońców odnalazły już miejsce ostatecznego spoczynku na sąsiednim polu grobowym, lecz ich duch wciąż stoi w szeregu, wśród towarzyszy broni, czego alegorią staje się porośnięta trawą pusta przestrzeń.
W przyszłości, odnalezienie kolejnych mogił żołnierzy polskich wieńczyć będzie podniosła ceremonia – ponownemu pochówkowi na polu grobowych towarzyszyć będzie przeniesie tablicy, z grobu symbolicznego na właściwy sarkofag. Nawet kiedy szczątki wszystkich obrońców powrócą na przynależne im miejsce, kwatera grobu symbolicznego, wraz z pochylającym się nad nią drzewem pamiętającym obronę półwyspu w 1939 roku, będą wciąż świadczyć o ich żołnierskim obowiązku i bohaterstwie.
Grób symboliczny otoczony jest przez pole grobowe. Polegli spoczywają w osobnych sarkofagach, na wydzielonych fragmentach pola, do których prowadzą osobne, rozchodzące się radialnie od pola grobowego ścieżki. Względne rozproszenie, nieregularne rozmieszczenie oraz otaczający sarkofagi historyczny zespół zieleni podkreślają odrębność każdego z miejsc pochówku i indywidualność każdego z pogrzebanych, wpływając na nieco odmienny, niż w przypadku grobu symbolicznego, odbiór pola. To wciąż cmentarz wojskowy – na co wskazuje zuniformizowana, powściągliwa forma sarkofagów – lecz także aleja zasłużonych. Stosunkowo nieliczna, jak na obszar pola, ilość grobów unaocznia fenomen obrony Westerplatte – zadziwiająco małą liczbę obrońców w stosunku do efektu, jaki ich akcja wzbudziła w roku 1939, i wzbudza do dziś. Podczas bitwy o półwysep – w odróżnieniu od innych wielkich bitew materiałowych II wojny światowej – indywidualna rola każdego z obrońców miała kapitalne znaczenie, nie tylko dla doraźnej sytuacji taktycznej, lecz przede wszystkim dla stworzenia wzorca postawy bohatera i patrioty, o której pamięć pozostaje żywa do dziś.
W zaproponowanej formie cmentarz, oprócz najważniejszej, wymienionej na początku drugiego akapitu funkcji, stanie się swoistym laboratorium psychologicznym. Droga, którą odrębnymi ścieżkami przebędą zwiedzający, od grobu symbolicznego do poszczególnych kwater pola grobowego, może, według intencji autorów, stać się czasem refleksji nad pytaniami, które stawia historia obrony Westerplatte — podobieństwami i różnicami obowiązku żołnierskiego, obywatelskiego i ogólnoludzkiego, oraz zależnościami pomiędzy dyscypliną i posłuszeństwem, indywidualizmem i podmiotowością, odwagą i ofiarą.
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
![]()
Głównym celem proponowanego projektu cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte jest, obok zapewnienia doczesnym szczątkom bohaterów godnego ich pamięci miejsca spoczynku, wyrażenie zasygnalizowanych powyżej, szczególnych cech wojskowej nekropolii. Lecz autorzy pokusili się o jeszcze jedną rzecz – o przywrócenie poległym członkom załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej ich indywidualności, pokreślenie, że w równej mierze co żołnierzami, byli obywatelami, a przede wszystkim, ludźmi.
O wymowie cmentarza decydują jego dwa kluczowe elementy – miejsce odnalezienia, w 2019 roku, szczątków obrońców, przekształcone w symboliczny grób zbiorowy 24 poległych żołnierzy polskich, oraz pole grobowe – ostateczne miejsce złożenia prochów części z nich.
Symboliczny grób zbiorowy przemawia symboliką zaczerpniętą z kanonu wojskowej architektury cmentarnej. Kwatery uformowane w szyk w płycie z surowego, szlachetnego kamienia nie pozostawiają wątpliwości, że to pomniki żołnierzy-bohaterów, o czym dodatkowo zaświadcza spoczywające u ich stóp odznaczenie poświęcone cnocie wojennej, krzyż Virtuti Militari. Część kwater przykrywają płyty z nazwiskami poległych – to symboliczne groby tych, których ciał dotąd nie odnaleziono. Inne są puste – szczątki obrońców odnalazły już miejsce ostatecznego spoczynku na sąsiednim polu grobowym, lecz ich duch wciąż stoi w szeregu, wśród towarzyszy broni, czego alegorią staje się porośnięta trawą pusta przestrzeń.
W przyszłości, odnalezienie kolejnych mogił żołnierzy polskich wieńczyć będzie podniosła ceremonia – ponownemu pochówkowi na polu grobowych towarzyszyć będzie przeniesie tablicy, z grobu symbolicznego na właściwy sarkofag. Nawet kiedy szczątki wszystkich obrońców powrócą na przynależne im miejsce, kwatera grobu symbolicznego, wraz z pochylającym się nad nią drzewem pamiętającym obronę półwyspu w 1939 roku, będą wciąż świadczyć o ich żołnierskim obowiązku i bohaterstwie.
Grób symboliczny otoczony jest przez pole grobowe. Polegli spoczywają w osobnych sarkofagach, na wydzielonych fragmentach pola, do których prowadzą osobne, rozchodzące się radialnie od pola grobowego ścieżki. Względne rozproszenie, nieregularne rozmieszczenie oraz otaczający sarkofagi historyczny zespół zieleni podkreślają odrębność każdego z miejsc pochówku i indywidualność każdego z pogrzebanych, wpływając na nieco odmienny, niż w przypadku grobu symbolicznego, odbiór pola. To wciąż cmentarz wojskowy – na co wskazuje zuniformizowana, powściągliwa forma sarkofagów – lecz także aleja zasłużonych. Stosunkowo nieliczna, jak na obszar pola, ilość grobów unaocznia fenomen obrony Westerplatte – zadziwiająco małą liczbę obrońców w stosunku do efektu, jaki ich akcja wzbudziła w roku 1939, i wzbudza do dziś. Podczas bitwy o półwysep – w odróżnieniu od innych wielkich bitew materiałowych II wojny światowej – indywidualna rola każdego z obrońców miała kapitalne znaczenie, nie tylko dla doraźnej sytuacji taktycznej, lecz przede wszystkim dla stworzenia wzorca postawy bohatera i patrioty, o której pamięć pozostaje żywa do dziś.
W zaproponowanej formie cmentarz, oprócz najważniejszej, wymienionej na początku drugiego akapitu funkcji, stanie się swoistym laboratorium psychologicznym. Droga, którą odrębnymi ścieżkami przebędą zwiedzający, od grobu symbolicznego do poszczególnych kwater pola grobowego, może, według intencji autorów, stać się czasem refleksji nad pytaniami, które stawia historia obrony Westerplatte — podobieństwami i różnicami obowiązku żołnierskiego, obywatelskiego i ogólnoludzkiego, oraz zależnościami pomiędzy dyscypliną i posłuszeństwem, indywidualizmem i podmiotowością, odwagą i ofiarą.
